Chuyển đổi số (Digital Transformation), là quá trình áp dụng các công nghệ số để thay đổi hoàn toàn cách thức hoạt động của doanh nghiệp, cơ quan Nhà nước, hay thậm chí các cá nhân, nhằm nâng cao hiệu quả công việc, tạo ra giá trị mới và cải thiện trải nghiệm người dùng. Đặc biệt, chuyển đổi số không chỉ đơn thuần là việc áp dụng công nghệ thông tin mà là sự thay đổi toàn diện từ quy trình làm việc, tư duy, đến mô hình kinh doanh và cách thức phục vụ khách hàng.

Sự khác biệt lớn giữa chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ thông tin truyền thống nằm ở tầm nhìn và mục tiêu. Chuyển đổi số không chỉ là sử dụng công nghệ mà là sự thay đổi từ tận gốc rễ trong cách thức vận hành của tổ chức, doanh nghiệp, hoặc quốc gia. Nó bao gồm việc thay đổi mô hình kinh doanh, tổ chức lại các quy trình công việc và đặc biệt là thay đổi cách thức tương tác với người dùng cuối thông qua các nền tảng số, ứng dụng điện tử, và các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn (big data), và Internet vạn vật (IoT).

Tại Việt Nam, chuyển đổi số đang mở ra nhiều cơ hội to lớn cho phát triển kinh tế xã hội, từ cải thiện năng suất lao động, tăng trưởng doanh thu, đến nâng cao chất lượng dịch vụ công. Đặc biệt, ngày 22-12-2024, Tổng Bí thư Tô Lâm ký ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia – đây được xem là “cú hích” mạnh mẽ giúp quá trình chuyển đổi số diễn ra nhanh chóng hơn.

Tuy nhiên, dù chính sách và quyết tâm chính trị đã có, nhưng theo nhiều chuyên gia, quá trình chuyển đổi số tại Việt Nam cũng đối mặt với những thách thức từ cơ sở hạ tầng, nhân lực cho đến bảo mật và an ninh mạng.

Để tiếp tục tiến bước, Việt Nam cần có những quyết sách mạnh mẽ hơn để giải quyết các vấn đề này, đồng thời đẩy mạnh sự hợp tác giữa các cơ quan Nhà nước, doanh nghiệp và người dân, nhằm tạo ra một môi trường số vững mạnh và phát triển bền vững trong tương lai.

Bài 1: Nhận diện cơ hội và thách thức trong quá trình chuyển đổi số ở Việt Nam

Chuyển đổi số là xu hướng tất yếu, là vấn đề được quan tâm hàng đầu của mỗi quốc gia, tổ chức, doanh nghiệp trên toàn thế giới.

Được đánh giá là một trong những quốc gia được đánh giá có nhiều lợi thế, Việt Nam đã từng bước tiến hành các bước chuyển đổi số quan trọng ở nhiều lĩnh vực, từ các cơ quan Nhà nước đến các ngành công nghiệp then chốt như y tế, giáo dục, tài chính và hành chính công… Sự chuyển đổi này không chỉ là một yêu cầu tất yếu của thời đại mà còn là cách thức để nâng cao hiệu quả công việc, cải thiện dịch vụ công và tạo ra môi trường kinh doanh thuận lợi hơn cho doanh nghiệp.

Lợi thế đặc biệt

Nền kinh tế số Việt Nam trong thời gian qua đã có những bước phát triển mạnh mẽ. Theo báo cáo e-Conomy SEA 2024 của Google, Temasek và Bain & Company, trong năm 2024 nền kinh tế số Việt Nam tiếp tục đạt tăng trưởng mạnh mẽ với những bước tiến đáng kể trong lĩnh vực thương mại điện tử, tài chính số, và thanh toán không dùng tiền mặt. Tổng giá trị giao dịch (GMV) của nền kinh tế số Việt Nam dự kiến đạt 36 tỉ USD, tăng trưởng 16% so với năm trước, trong đó thương mại điện tử chiếm tỉ trọng lớn nhất, tăng 18% đạt 22 tỷ USD.

Theo ghi nhận vào tháng 2/2025, Việt Nam có 79,8 triệu người dùng Internet, chiếm 78,8% tổng dân số (101 triệu người).

Việt Nam đang hướng tới mở rộng nền kinh tế số, đạt khoảng 30% giá trị GDP vào năm 2030, với năng suất lao động hằng năm tăng tối thiểu 8%, đưa Việt Nam thuộc nhóm 30 nước dẫn đầu về công nghệ thông tin, về chỉ số cạnh tranh cũng như an toàn, an ninh mạng.

Chuyển đổi số cũng mở ra cơ hội chưa từng có cho Việt Nam.

Theo các chuyên gia, chuyển đổi số cũng mở ra cơ hội chưa từng có cho Việt Nam. Chính phủ số giúp Chính phủ hoạt động hiệu quả, hiệu lực hơn, minh bạch hơn, giảm tham nhũng. Kinh tế số thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tạo ra giá trị mới, giúp tăng năng suất lao động, tạo động lực tăng trưởng mới, thoát bẫy thu nhập trung bình. Xã hội số giúp người dân bình đẳng về cơ hội tiếp cận dịch vụ, đào tạo, tri thức, thu hẹp khoảng cách phát triển, giảm bất bình đẳng. Các ngành, lĩnh vực được tối ưu, thông minh hoá hướng đến nâng cao trải nghiệm và chất lượng cuộc sống của người dân.

Trong những năm gần đây, Chính phủ Việt Nam đã xác định chuyển đổi số là một chiến lược quốc gia. Ngày 03/6/2020, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 749/QĐ-TTg phê duyệt "Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030." Trong đó, Việt Nam đặt mục tiêu thuộc nhóm 50 nước dẫn đầu về Chính phủ điện tử (EGDI).

Chương trình Chuyển đổi số quốc gia nhằm mục tiêu kép là vừa phát triển Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số, vừa hình thành các doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam có năng lực đi ra toàn cầu, với một số chỉ số cơ bản.

Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 10/4/2024 của Bộ Chính trị về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đến năm 2030, định hướng đến năm 2045 đã xác định rõ: "Khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là động lực chính của quá trình phát triển nhanh và bền vững đất nước."

Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh: "Phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là lựa chọn bắt buộc, là con đường duy nhất để đưa đất nước phát triển và nâng cao đời sống cho nhân dân. Và tới đây, phải triển khai thật mạnh để đạt hai mục tiêu cao nhất: Quản trị xã hội tốt hơn và phải đi vào sản xuất, tăng năng suất lao động."

Phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là lựa chọn bắt buộc, là con đường duy nhất để đưa đất nước phát triển và nâng cao đời sống cho nhân dân.

Tổng Bí thư Tô Lâm

Theo Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng, chuyển đổi số là động lực chính của sự phát triển, giải quyết nhiều vấn đề đang đặt ra với thực tiễn phát triển của đất nước, như việc tăng năng suất lao động, áp dụng vào quản lý xã hội,...

"Chuyển đổi số là lời giải cho những vấn đề lớn của Việt Nam mà chưa có lời giải bền vững: Năng suất lao động thấp; cạn kiệt tài nguyên; thiên tai và biến đổi khí hậu; khoảng cách nông thôn và thành thị; phòng chống tham nhũng và tiêu cực; chất lượng cán bộ công chức; bộ máy Nhà nước cồng kềnh; chất lượng thể chế; năng lực cạnh tranh quốc gia," Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết.

Cũng theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, Việt Nam có 3 lợi thế rất đặc biệt để thực hiện cách mạng chuyển đổi số. Một là có Đảng lãnh đạo nên có thể huy động cả hệ thống chính trị và toàn dân thực hiện thành công cách mạng chuyển đổi số. Hai là người Việt Nam rất có năng lực làm công nghệ số, làm chủ ứng dụng số, và từ đó làm chủ công nghệ số. Ba là người Việt Nam nhanh nhẹn trong chuyển đổi, trong đổi mới sáng tạo - vốn là cái căn bản của chuyển đổi số.

Các cơ quan Nhà nước đã bắt đầu triển khai nhiều dịch vụ công trực tuyến, nhằm giảm thiểu thủ tục hành chính, tiết kiệm thời gian và chi phí cho người dân và doanh nghiệp. Chẳng hạn, các dịch vụ công trực tuyến như cấp giấy phép kinh doanh, đăng ký xe, nộp thuế điện tử… đã được đưa vào hoạt động. Nền tảng "Cổng dịch vụ công quốc gia" được ra mắt và trở thành một kênh quan trọng, giúp người dân tiếp cận dịch vụ công dễ dàng hơn, mọi lúc mọi nơi.

Bên cạnh đó, việc áp dụng công nghệ trong các cơ quan Nhà nước còn giúp tăng cường tính minh bạch, chống tham nhũng, giảm thiểu sự can thiệp của yếu tố con người vào các quy trình hành chính.

Trong ngành y tế, chuyển đổi số đang mở ra những cơ hội to lớn trong việc cải thiện chất lượng chăm sóc sức khỏe. Các bệnh viện, phòng khám đã và đang áp dụng hệ thống hồ sơ bệnh án điện tử, tạo ra sự liên kết giữa các cơ sở y tế, giúp bác sĩ có thể tiếp cận thông tin bệnh nhân nhanh chóng và chính xác. Hơn nữa, công nghệ telemedicine (y tế từ xa) đã giúp người dân tiếp cận dịch vụ y tế mà không cần phải di chuyển, đặc biệt là những người sống ở vùng sâu, vùng xa.

Trong ngành giáo dục, việc áp dụng các nền tảng học trực tuyến và các hệ thống quản lý học tập đã giúp học sinh, sinh viên duy trì việc học. Các trường học cũng đang tích cực triển khai các phần mềm quản lý học sinh, đánh giá học sinh trực tuyến, giúp cải thiện chất lượng giảng dạy và học tập.

Ngành tài chính, đặc biệt là ngân hàng, đã có những bước tiến mạnh mẽ trong chuyển đổi số với sự phát triển của các ngân hàng số. Các dịch vụ ngân hàng trực tuyến, thanh toán điện tử, chuyển tiền qua ứng dụng, ví điện tử như MoMo, ZaloPay đã thay đổi cách thức người dân và doanh nghiệp giao dịch, tiết kiệm thời gian và chi phí giao dịch. Các nền tảng ngân hàng số này cũng góp phần vào việc phát triển nền kinh tế số của Việt Nam.

Ngoài ra, lĩnh vực thương mại điện tử và mua sắm trực tuyến đang phát triển mạnh mẽ, giúp người tiêu dùng dễ dàng tiếp cận sản phẩm và dịch vụ mà không cần phải ra ngoài. Các nền tảng này đã đóng góp đáng kể vào sự tăng trưởng của nền kinh tế số đồng thời tạo ra những thay đổi trong thói quen tiêu dùng của người dân.

Theo Phó Viện trưởng Viện Tiêu chuẩn Chất lượng Việt Nam Phùng Mạnh Trường, các doanh nghiệp Việt Nam trước kia thường chú trọng vào thị trường, sản phẩm, khách hàng, ít chú trọng về ứng dụng công nghệ thông tin. Tuy nhiên, trong khoảng 3, 4 năm trở lại đây thực tế này đã thay đổi hoàn toàn.

"Doanh nghiệp Việt hiện rất chú trọng việc đầu tư cho chuyển đổi số, ứng dụng các phần mềm quản trị chất lượng trong hoạt động quản lý. Khi chúng tôi tiếp cận, các doanh nghiệp có những ứng dụng công nghệ như vậy được đánh giá rất cao," ông Trường chia sẻ.

Để hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ và vừa chuyển đổi số, từ năm 2021, Bộ Thông tin và Truyền thông (nay là Bộ Khoa học và Công nghệ) đã triển khai nhiều hoạt động cụ thể như hỗ trợ doanh nghiệp tự đánh giá được mức độ chuyển đổi số của đơn vị mình.

(Ảnh: PV/Vietnam+)

Bộ Thông tin và Truyền thông cũng lựa chọn, đánh giá các nền tảng số Make in Viet Nam xuất sắc để giới thiệu tới cộng đồng doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Theo thống kê, tính đến tháng 10/2024, tổng số lượt doanh nghiệp tiếp cận chương trình hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa chuyển đổi số (SMEdx) là 1.28 triệu lượt. Số lượng doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam sử dụng các nền tảng số của chương trình SMEdx là hơn 400.000 doanh nghiệp…

Thách thức nào cho Việt Nam trong tiến trình chuyển đổi số?

Dù Việt Nam đã có những bước tiến quan trọng trong việc chuyển đổi số, nhưng quá trình này vẫn gặp không ít khó khăn và thách thức.

Theo các chuyên gia, thách thức đầu tiên phải kể đến nhận thức của các doanh nghiệp về vai trò của chuyển đổi số vẫn còn hạn chế.

Một trong những vấn đề lớn khác là hạ tầng kỹ thuật, đặc biệt là hạ tầng mạng và hệ thống dữ liệu. Việc phát triển cơ sở hạ tầng số không chỉ yêu cầu đầu tư lớn mà còn phải đảm bảo tính bảo mật, an toàn thông tin, điều này là một bài toán khó đối với nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Ngoài ra, sự thiếu hụt nhân lực có trình độ chuyên môn cao trong các lĩnh vực công nghệ thông tin, chuyển đổi số, bảo mật mạng vẫn là một thách thức lớn. Mặc dù Việt Nam đang tăng cường đào tạo nhân lực cho ngành công nghệ, nhưng nguồn nhân lực hiện tại vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu của các doanh nghiệp và cơ quan Nhà nước trong quá trình chuyển đổi số.

Các sinh viên nghiên cứu thực hành tại Trung tâm Đào tạo Khu Công nghệ cao Thành phố Hồ Chí Minh. (Ảnh: Thanh Vũ/TTXVN)

Một vấn đề khác là sự chưa đồng đều trong quá trình chuyển đổi số giữa các vùng miền. Các thành phố lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh có lợi thế về cơ sở hạ tầng và nguồn lực để triển khai các dự án chuyển đổi số, trong khi các vùng nông thôn, miền núi lại gặp khó khăn về kết nối Internet, chất lượng dịch vụ, và nguồn nhân lực.

Cuối cùng, vấn đề bảo mật và an ninh mạng cũng đang là một mối quan tâm lớn. Trong quá trình chuyển đổi số, việc lưu trữ, bảo vệ dữ liệu cá nhân, doanh nghiệp là rất quan trọng, đặc biệt là trong bối cảnh tình trạng tội phạm mạng ngày càng gia tăng. Chính vì vậy, việc triển khai các giải pháp bảo mật mạnh mẽ, đồng thời xây dựng hành lang pháp lý về bảo vệ thông tin cá nhân là yêu cầu cấp bách.

Ở góc độ khác, ông Lê Nguyễn Trường Giang - Viện trưởng Viện Chiến lược chuyển đổi số thuộc Hội Truyền thông số Việt Nam cho rằng rào cản lớn với chuyển đổi số tại các địa phương là còn chưa huy động được sự đồng thuận, đồng lòng của các bên cùng tham gia. Vì chưa có sự đồng thuận, ai được giao phụ trách chuyển đổi số thì người đó làm, trong khi nhiều người chỉ "làm đối phó, làm cho xong."

Chuyển đổi số không chỉ là một xu hướng, mà là yếu tố then chốt quyết định sự phát triển bền vững của Việt Nam trong kỷ nguyên số.

Theo ông Giang, để tiến trình chuyển đổi số quốc gia đi nhanh, đúng hướng, giải quyết được những vấn đề thực tiễn đặt ra chúng ta cần phải tập hợp các bên liên quan để cùng đồng hành. Nếu không tạo ra sự đồng thuận của các cơ quan, đơn vị tham gia sẽ rất khó đẩy nhanh tiến trình này.

Bên cạnh việc chỉ ra những thách thức về nhận thức, về nguồn nhân lực cho chuyển đổi số, ông Giang cũng chia sẻ góc nhìn về vấn đề phát triển, sử dụng dữ liệu số. Theo ông Giang, dù hiện nay chúng ta đang khuyến khích những nền tảng mở, dữ liệu mở, khuyến khích các nền tảng chia sẻ trong kinh tế để thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia; song thực tế hiện nhiều dữ liệu không mở, các nền tảng cũng không mở. Đa phần các nền tảng, dữ liệu vẫn đang cục bộ.

"Để thúc đẩy tiến trình chuyển đổi số, cần phải tạo ra những cơ chế mở và cách thức mở, chứ không phải là kiến tạo nên những cơ chế đóng, định khuôn và những thước đo phụ thuộc bởi một hay một số tổ chức nhất định," ông Giang nhấn mạnh.

Rõ ràng chuyển đổi số không chỉ là một xu hướng, mà là yếu tố then chốt quyết định sự phát triển bền vững của Việt Nam trong kỷ nguyên số. Để tận dụng tối đa các cơ hội mà chuyển đổi số mang lại, chúng ta cần giải quyết những thách thức về hạ tầng, nhân lực và bảo mật, đồng thời khơi thông những chính sách và hành động quyết liệt từ các cơ quan Nhà nước, doanh nghiệp và toàn xã hội. Chỉ khi đó, Việt Nam mới có thể vươn lên mạnh mẽ, trở thành một nền kinh tế số phát triển, bền vững và hội nhập toàn cầu./.

(Vietnam+)

Nguồn: https://www.vietnamplus.vn/nhan-dien-co-hoi-va-thach-thuc-trong-qua-trinh-chuyen-doi-so-o-viet-nam-post1035716.vnp