NAFOSTED đổi mới hoạt động đánh giá nhiệm vụ KH&CN: Nghiên cứu ứng dụng thành động lực phát triển

Đổi mới cơ chế, thúc đẩy NCƯD gắn với thực tiễn, tạo đà phát triển bền vững

Phát biểu khai mạc, ông Đào Ngọc Chiến, Giám đốc NAFOSTED gửi lời tri ân tới các thành viên Hội đồng khoa học (HĐKH) NCƯD nhiệm kỳ trước vì những đóng góp bền bỉ, tâm huyết trong việc xét duyệt, phản biện, nghiệm thu hàng trăm đề tài, xây dựng được những chuẩn mực học thuật cho hoạt động NCƯD tại Việt Nam. Đồng thời, đánh giá cao sự tham gia của HĐKH nhiệm kỳ 2024 - 2026 - nơi quy tụ các chuyên gia chuyên sâu, đa lĩnh vực và giàu kinh nghiệm thực tiễn, hứa hẹn sẽ mở rộng không gian tài trợ, nâng cao chất lượng NCƯD và gia tăng tác động đối với đời sống kinh tế - xã hội.

Năm 2025 là năm đầu tiên triển khai hai văn kiện chiến lược: Nghị quyết 57-NQ/TW và Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (KH,CN&ĐMST). Đây là những nền tảng thể chế vững chắc, mở đường cho KH,CN&ĐMST phát huy vai trò trụ cột trong mô hình tăng trưởng mới của đất nước. Theo đó, một trong những đột phá lớn được Luật ghi nhận là việc cho phép các Quỹ KH&CN công lập như NAFOSTED tài trợ nhiệm vụ theo hình thức đặt hàng, tài trợ đồng tài chính (co-funding) và tài trợ theo cụm nhiệm vụ - những điều trước đây còn chưa có hành lang pháp lý rõ ràng.

Ông Đào Ngọc Chiến nhấn mạnh, các nhà khoa học, thành viên Hội đồng và cơ quan tài trợ cần cùng thay đổi tư duy: Từ nghiên cứu hàn lâm sang nghiên cứu vì giá trị gia tăng; từ đầu vào sang đầu ra; từ tách biệt sang kết nối. "NAFOSTED sẽ đẩy mạnh đổi mới công cụ quản lý: Ứng dụng nền tảng số trong quản lý đề tài; thống kê - phân tích dữ liệu lịch sử để hỗ trợ xét chọn có căn cứ; Xây dựng bộ chỉ số đánh giá tác động và khả năng ứng dụng của các đề tài".

Theo đó, chương trình NCƯD năm 2025 sẽ triển khai theo bốn định hướng lớn gồm:

Thứ nhất, phân định rõ loại hình nhiệm vụ. Quỹ sẽ duy trì hai hướng triển khai: Tài trợ theo đề xuất mở, dành cho các nhóm nghiên cứu đưa ra giải pháp cho những vấn đề phổ quát; tài trợ theo đặt hàng, tập trung vào các lĩnh vực ưu tiên của Chính phủ, địa phương và doanh nghiệp.

Thứ hai, tăng cường đánh giá đa chiều. Ngoài yếu tố KH&CN, các nhiệm vụ sẽ được đánh giá trên cơ sở tính khả thi triển khai, mức độ sẵn sàng thương mại hóa và khả năng tạo tác động kinh tế - xã hội. Đặc biệt, các chuyên gia ứng dụng, chuyên gia doanh nghiệp và đại diện người sử dụng công nghệ sẽ tham gia sâu hơn vào quá trình phản biện.

Thứ ba, thí điểm cụm nhiệm vụ và chuỗi nghiên cứu. Quỹ sẽ lựa chọn một số lĩnh vực có tính lan tỏa cao như nông nghiệp thông minh, năng lượng tái tạo, xử lý rác thải, y tế cộng đồng… để tài trợ nhiều đề tài liên hoàn, cùng hướng tới một kết quả cuối cùng có thể triển khai trong thực tiễn.

Thứ tư, tăng cường hỗ trợ sau tài trợ. Cơ quan điều hành sẽ đóng vai trò "nhạc trưởng" kết nối các nhóm nghiên cứu với quỹ đổi mới sáng tạo địa phương, các chương trình ươm tạo công nghệ và doanh nghiệp có năng lực thương mại hóa sản phẩm.

Ông bày tỏ kỳ vọng, các HĐKH sẽ không chỉ là nơi thẩm định, đánh giá, mà còn trở thành cánh tay định hướng chính sách, khuyến khích tinh thần khoa học phụng sự xã hội, lan tỏa giá trị ĐMST đến từng ngành, từng địa phương.

Về các quy định mới trong quản lý và đánh giá đề tài, ông Nguyễn Phú Bình, Phó Giám đốc NAFOSTED cho biết, Thông tư số 15/2016/TT-BKHCN (được sửa đổi, bổ sung tại Thông tư 10/2024/TT-BKHCN đã tập trung vào việc đơn giản hóa thủ tục hành chính, tăng cường tính linh hoạt và chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu. Cụ thể, thời gian thực hiện đề tài là 36 tháng, việc đánh giá sẽ được thực hiện thông qua Hội đồng KH&CN cùng chuyên gia tư vấn độc lập, hồ sơ nộp hoàn toàn trực tuyến (loại bỏ việc bảo vệ trực tiếp); bổ sung các khoản chi như tham dự hội nghị quốc tế, ưu tiên cấp kinh phí theo cơ chế quỹ chấp nhận rủi ro và khoán chi nguyên vật liệu. Đặc biệt, thu nhập từ tiền lương, tiền công từ thực hiện nhiệm vụ KH&CN có sử dụng ngân sách nhà nước sẽ không chịu thuế thu nhập cá nhân, và việc quản lý, sở hữu kết quả nghiên cứu cũng được làm rõ hơn.

Đáng chú ý, Quỹ sẽ đơn giản hóa và đẩy mạnh nộp hồ sơ trực tuyến qua hệ thống OMS; tổ chức chủ trì và chủ nhiệm đề tài cần đảm bảo liêm chính học thuật; báo cáo kết quả đề tài phải tự đánh giá mức độ thành công và mô tả tác động xã hội của đề tài... Những thay đổi này nhằm tạo môi trường thuận lợi hơn, thúc đẩy các nghiên cứu ứng dụng mang lại giá trị thiết thực cho xã hội.

Về nguyên tắc, việc đánh giá đề tài phải dựa trên hồ sơ, do Hội đồng KH&CN và chuyên gia độc lập thực hiện, bảo đảm tính khách quan, dân chủ, minh bạch và tiếp cận với chuẩn mực quốc tế. Quy trình xét chọn đề tài diễn ra theo hai bước: (i) Phiên họp xác định tính hợp lệ của hồ sơ, giới thiệu chuyên gia đánh giá; (ii) Phiên họp đánh giá - xét chọn. Tương tự, ở giai đoạn đánh giá kết quả thực hiện, mỗi hồ sơ sẽ được phản biện bởi ít nhất hai thành viên Hội đồng và/hoặc tối thiểu ba chuyên gia tư vấn độc lập trong trường hợp cần thiết.

Ông Nguyễn Phú Bình nhấn mạnh, thông qua việc tinh gọn thủ tục, tăng cường tính khách quan và đề cao trách nhiệm giải trình, NAFOSTED kỳ vọng sẽ khích lệ nhiều ý tưởng đột phá, thúc đẩy nghiên cứu ứng dụng và đóng góp thiết thực cho sự phát triển bền vững của đất nước.

Hội thảo cũng ghi nhận và tri ân các HĐKH NCƯD nhiệm kỳ 2020 - 2024 vì những đóng góp to lớn trong nâng cao chất lượng hoạt động tài trợ. Đồng thời, công bố quyết định kiện toàn các HĐKH NCƯD của NAFOSTED nhiệm kỳ 2024 - 2026. Theo đó, thành viên các HĐKH là những nhà khoa học có thành tích nghiên cứu xuất sắc trên phạm vi cả nước, đáp ứng các tiêu chí đối với chuyên gia đánh giá quy định tại Điều 6 Thông tư số 15/2016/TT-BKHCN được sửa đổi bổ sung bởi Thông tư 10/2024/TT-BKHCN, được các nhà khoa học cùng ngành tín nhiệm, đề xuất.

Kết nối nghiên cứu - sản xuất - thị trường: NAFOSTED mở rộng không gian ứng dụng

Đại diện HĐKH nhiệm kỳ 2024 - 2026 phát biểu tại Hội thảo, GS.TS. Huỳnh Văn Sơn, Hiệu trưởng Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh bày tỏ sự cảm ơn chân thành trước niềm tin và trọng trách mà Bộ KH&CN cùng NAFOSTED đã giao phó cho HĐKH - từ khâu tuyển chọn, định hướng, giám sát đến đánh giá. Ông khẳng định, việc tham gia Hội đồng không chỉ là trách nhiệm nghề nghiệp, mà còn là sự kỳ vọng đặc biệt đối với khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số (KHCN,ĐMST&CĐS) - lĩnh vực đang giữ vai trò then chốt trong sự phát triển đất nước.

Trong bối cảnh mới, với nhiều thách thức đặt ra, GS.TS. Huỳnh Văn Sơn cho rằng, khoa học cơ bản cần song hành cùng NCƯD, hướng tới hình thành các sản phẩm có khả năng ứng dụng, chuyển giao, nhân rộng mô hình và mang lại tác động trực tiếp đến phát triển kinh tế - xã hội. Ông đề xuất ba trọng tâm lớn cho Hội đồng gồm: Xây dựng những định hướng nghiên cứu gắn với nhu cầu thực tiễn của đất nước và đời sống xã hội nhất là bối cảnh chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo, ứng dụng và chuyển giao; Khuyến khích tính liên ngành, sáng tạo và hợp tác trong các đề tài, dự án để ứng dụng có cơ sở, có triển vọng nhân rộng, tạo sản phẩm, mô hình; Đảm bảo tính khoa học, chuẩn mực và đạo đức nghề nghiệp trong mọi hoạt động từ xét duyệt, kiểm tra đến đánh giá. Đồng thời bày tỏ cam kết, các HĐKH mới sẽ làm việc khách quan, công bằng, minh bạch để góp phần nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học nói chung và hoạt động nghiên cứu ứng dụng nói riêng.

Đại diện các tổ chức KHCN, GS.TS. Lê Anh Tuấn, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Bách khoa Hà Nội ghi nhận sự quan tâm sát sao của Bộ KH&CN và Quỹ NAFOSTED khi đặt niềm tin vào đội ngũ nhà khoa học, viện trường và doanh nghiệp trong việc triển khai các nhiệm vụ KH&CN quốc gia.

Ông cho biết, điểm mới trong thành phần HĐKH lần này là có sự tham gia của các đại biểu Quốc hội và đại diện doanh nghiệp, tạo nên một "màu sắc mới, cách làm mới" trong quá trình xây dựng và đánh giá chính sách khoa học. Với bề dày gần 70 năm phát triển, Đại học Bách khoa Hà Nội đặt mục tiêu vươn tầm châu Á trong những năm tới, song song với việc hợp tác chặt chẽ hơn với doanh nghiệp và các viện nghiên cứu, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ lõi và các công nghệ thuộc danh mục công nghệ chiến lược và sản phẩm công nghệ chiến lược quốc gia.

Ông chia sẻ, nhà trường đã ban hành Nghị quyết chuyên đề số 86-NQ/ĐU về đột phá phát triển KHCN,ĐMST&CĐS nhằm cụ thể hóa Nghị quyết 57 của Trung ương, với mục tiêu đến năm 2035, ít nhất 35% nguồn thu của ĐH Bách khoa đến từ KH&CN, và con số này sẽ tăng lên 50% vào năm 2050. "Nghiên cứu không chỉ dừng lại ở những bài báo quốc tế, mà phải thể hiện qua những sản phẩm, nguồn thu và giá trị thiết thực cho xã hội. Với sự hỗ trợ của Bộ và Quỹ, các nhà khoa học của Đại học Bách khoa Hà Nội sẽ có thêm cơ hội hợp tác trong và ngoài nước để tạo ra những sản phẩm mang lại lợi ích cho cộng đồng," GS.TS. Lê Anh Tuấn nhấn mạnh.

Tại Hội thảo, các đại biểu tập trung trao đổi, thảo luận về những điểm đổi mới cơ chế tài trợ, phương thức đánh giá nhiệm vụ KH&CN trong NCƯD cũng như hoạt động của Hội đồng, đồng thời kỳ vọng công tác xét chọn, định hướng, giám sát và đánh giá sẽ ngày càng hiệu quả, minh bạch.

Phát biểu bế mạc, ông Đào Ngọc Chiến khẳng định, những chia sẻ và cam kết từ các HĐKH, các viện, trường và doanh nghiệp đã cho thấy một tinh thần đồng thuận, trách nhiệm và khát vọng đổi mới mạnh mẽ. Ông nhấn mạnh, chương trình NCƯD không chỉ là công cụ tài trợ, mà còn là "cây cầu kết nối giữa nghiên cứu - sản xuất - thị trường", được xây dựng bằng tri thức, trách nhiệm và đối thoại học thuật. Theo đó, Quỹ sẽ đồng hành cùng các nhà khoa học để biến những ý tưởng thành sản phẩm, biến nghiên cứu thành giá trị và biến kỳ vọng thành hiện thực - góp phần hiện thực hóa mục tiêu KHCN,ĐMST&CĐS trở thành trụ cột trong mô hình tăng trưởng mới của đất nước.