Việt Nam và Trung Đông-châu Phi: Vững bước tiến vào kỷ nguyên mới

Với định hướng chiến lược từ các Nghị quyết “bộ tứ trụ cột”, Việt Nam đang chủ động hội nhập sâu rộng, phát huy thế mạnh quốc gia, đón đầu các xu thế phát triển mới, trong đó Trung Đông và châu Phi là những đối tác quan trọng, tiềm năng để Việt Nam tăng cường hợp tác, thực hiện các mục tiêu phát triển.

Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm và Tổng thống Guinea-Bissau Umaro Sissoco Embaló hội đàm, ngày 6/9/2024. (Ảnh: Nguyễn Hồng)

Trung Đông và châu Phi không còn là những cái tên xa lạ trên bản đồ quan hệ đối ngoại của Việt Nam. Đây là khu vực đang trỗi dậy mạnh mẽ, có tốc độ phát triển năng động hàng đầu thế giới. Trung Đông là trung tâm năng lượng toàn cầu, là cửa ngõ chiến lược nối ba châu lục Á-Âu-Phi.

Châu Phi, với dân số trẻ, tài nguyên phong phú và đà tăng trưởng mạnh, đang trở thành cực phát triển mới của thế giới. Nhiều quốc gia trong khu vực, tiêu biểu là một số nước Trung Đông đang nổi lên là điểm sáng trong các lĩnh vực như chuyển đổi năng lượng, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, phát triển trí tuệ nhân tạo, bán dẫn…

Trong bối cảnh Việt Nam chủ động, tích cực đẩy mạnh hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng và đa dạng hóa thị trường, khu vực Trung Đông và Châu Phi nổi lên là các đối tác quan trọng, góp phần thúc đẩy phát triển bền vững, nâng cao sức cạnh tranh quốc gia và bảo đảm an ninh kinh tế trong kỷ nguyên mới.

Bên cạnh đó, sự quan tâm và ủng hộ chính trị, ngoại giao của các nước trong khu vực tại các tổ chức, diễn đàn đa phương lớn, nhất là Liên hợp quốc, cũng là nguồn động viên và hỗ trợ quý báu đối với Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế.

Chủ tịch nước Lương Cường phát biểu chính sách tại trụ sở Liên đoàn Arab ở thủ đô Cairo, Ai Cập. (Ảnh: Khánh Lâm)

Những bước tiến đột phá, nền móng cho giai đoạn phát triển mới

Thời gian qua, quan hệ giữa Việt Nam với khu vực Trung Đông-châu Phi đã đạt được nhiều kết quả tích cực, tạo cơ sở vững chắc để tiếp tục nâng cấp, nâng tầm, làm sâu sắc hơn quan hệ với khu vực, thu hút hiệu quả hơn nữa các nguồn lực, đa dạng hóa thị trường phục vụ phát triển đất nước.

Chính trị - Ngoại giao: Tăng cường tin cậy, mở rộng quan hệ

Việt Nam đã thiết lập quan hệ ngoại giao với toàn bộ 70 quốc gia Trung Đông và châu Phi, trong đó, năm 2024, lần đầu tiên ta nâng cấp quan hệ với Các tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) lên Đối tác toàn diện, khuôn khổ hợp tác cao nhất đến nay của Việt Nam với một đối tác tại khu vực Trung Đông-châu Phi, mở ra không gian phát triển mới cho người dân và doanh nghiệp hai bên.

Việt Nam cũng lần đầu tiên thiết lập quan hệ với các tổ chức khu vực như Liên minh châu Phi (AU), Liên đoàn Arab (AL), Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh (GCC)... và tích cực thúc đẩy quan hệ giữa ASEAN với các tổ chức này, đóng góp nhiều hơn vào hòa bình, hợp tác và phát triển của mỗi khu vực.

Hoạt động trao đổi đoàn cấp cao, các tiếp xúc, chia sẻ thường xuyên và cam kết của Lãnh đạo cấp cao ta với Lãnh đạo cấp cao các nước khu vực không chỉ tạo sự gần gũi, gia tăng tin cậy chính trị giữa hai bên mà còn củng cố các lĩnh vực hợp tác truyền thống như nông nghiệp, y tế, giáo dục, thương mại, đầu tư… đồng thời mở ra nhiều lĩnh vực hợp tác mới như chuyển đổi số, tăng trưởng xanh, năng lượng tái tạo, gìn giữ hòa bình… Hợp tác đa phương với khu vực không ngừng được thúc đẩy, góp phần nâng cao vị thế của đất nước, thể hiện trách nhiệm quốc tế của Việt Nam trong các vấn đề toàn cầu.

Tại châu Phi, hình ảnh chiến sĩ mũ nồi xanh của Việt Nam đã trở nên quen thuộc tại các hoạt động gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc. Bên cạnh đó, các hoạt động giúp đỡ người dân sở tại trong cuộc sống hàng ngày cũng làm nổi bật hình ảnh “anh bộ đội Cụ Hồ” trong lòng bạn bè các nước châu Phi. Sự nghiêm túc trong công việc, chân thành và tận tâm đóng góp cho hòa bình, ổn định và phát triển tại khu vực của các chiến sĩ Việt Nam được cộng đồng quốc tế ghi nhận, đánh giá cao.

Thủ tướng Phạm Minh Chính và Phó Tổng thống kiêm Thủ tướng UAE Mohammed bin Rashid Al Maktoum chứng kiến lễ ký kết Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện Việt Nam-UAE, ngày 28/10/2024.

Kinh tế, thương mại, đầu tư: Tạo chuyển biến thực chất

Kim ngạch thương mại giữa Việt Nam và khu vực Trung Đông-châu Phi mặc dù đã tăng gấp đôi trong giai đoạn 2016-2024, đạt khoảng 34 tỷ USD vào năm 2024, song vẫn chưa tương xứng với tiềm năng, nhu cầu của hai bên khi hàng hóa của Việt Nam và các nước Trung Đông-châu Phi có tính bổ trợ cao, có nhiều lợi thế so sánh để cùng phát triển.

Hợp tác đầu tư vươn lên trở thành điểm sáng trong quan hệ kinh tế giữa hai bên. Bên cạnh hình thức đầu tư truyền thống, các Quỹ đầu tư, tập đoàn từ khu vực tiếp tục đầu tư gián tiếp vào Việt Nam, trong đó có các hình thức mới. Các tập đoàn lớn như PVN, Viettel, FPT, VinFast... cũng đang mở rộng sự hiện diện tại khu vực Trung Đông-châu Phi, thể hiện bản lĩnh của thương hiệu Việt trên thương trường quốc tế.

Đặc biệt, lĩnh vực Halal nổi lên như một trụ cột hợp tác mới, mở ra hướng đi chiến lược trong quan hệ giữa Việt Nam và các nước Trung Đông-châu Phi. Lần đầu tiên, Bộ Ngoại giao chủ trì xây dựng một Đề án tổng thể cấp quốc gia về phát triển ngành Halal Việt Nam đến năm 2030 và tổ chức Hội nghị Halal quốc tế đầu tiên do Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính chủ trì vào tháng 10/2024.

Sự kiện này đánh dấu bước hội nhập quốc tế quan trọng của ngành Halal Việt Nam vào hệ sinh thái Halal thế giới, mở ra nhiều cơ hội hợp tác, đầu tư, thương mại với thị trường Hồi giáo toàn cầu.

Thủ tướng Phạm Minh Chính và các đại biểu chụp ảnh trước khi tham dự Hội nghị phát huy nội lực, tăng cường hợp tác quốc tế để đẩy mạnh phát triển ngành Halal Việt Nam tháng 10/2024

Hợp tác văn hoá, thể thao, giao lưu nhân dân: Gắn kết bền chặt từ trái tim đến trái tim

Việt Nam và các nước Trung Đông-châu Phi có quan hệ hữu nghị truyền thống tốt đẹp. Hai bên đã sát cánh, ủng hộ lẫn nhau trong quá trình đấu tranh giải phóng dân tộc trước đây, cùng chia sẻ những giá trị chung trong truyền thống văn hóa giàu bản sắc, coi trọng cộng đồng, gia đình, tình làng nghĩa xóm.

Các sự kiện văn hoá nổi bật do hai bên tổ chức thời gian qua như Ngày Việt Nam tại Saudi Arabia và Nam Phi, Tuần phim Việt tại châu Phi, chương trình quảng bá võ cổ truyền và Vovinam, vốn đang phát triển mạnh mẽ tại châu Phi... góp phần thắt chặt, làm giàu thêm truyền thống hợp tác văn hóa, giao lưu nhân dân giữa hai bên.

Việt Nam cũng chủ động xúc tiến thành lập Trung tâm văn hóa tại khu vực, khuyến khích du lịch Halal, thúc đẩy trao đổi sinh viên với các nước khu vực. Đây là minh chứng cho cam kết thúc đẩy hợp tác toàn diện, từ chính trị, kinh tế đến đến văn hóa, giao lưu nhân dân, từ những chiến lược tổng thể đến tình cảm gắn bó, chân thành giữa hai bên.

Bạn bè quốc tế giao lưu tại Ngày Việt Nam tại Nam Phi 2023. (Nguồn: Đại sứ quán Việt Nam tại Nam Phi)

Vững bước tiến vào Kỷ nguyên vươn mình

Tình hình khu vực Trung Đông-châu Phi trong năm 2025 và các năm tới được dự báo tiếp tục diễn biến phức tạp, đan xen giữa cơ hội và thách thức, trong đó, cơ hội có xu hướng nổi trội hơn. Trung Đông-châu Phi đang nổi lên như một điểm đến hấp dẫn của các nhà đầu tư và doanh nghiệp quốc tế, trong đó có nhiều nền kinh tế lớn. Với tiềm năng thị trường rộng mở, nguồn lực dồi dào và vai trò ngày càng quan trọng trong chuỗi giá trị toàn cầu, khu vực này được đánh giá có triển vọng trở thành một trong những động lực tăng trưởng mới của kinh tế thế giới.

Các nước Trung Đông-châu Phi đẩy mạnh triển khai các chiến lược trọng điểm về phát triển. Giai đoạn 2024-2033 trong Tầm nhìn 2063 của Liên minh Châu Phi được đánh dấu là “Thập kỷ Tăng tốc” nhằm xây dựng một châu lục “thống nhất, thịnh vượng và hòa bình”.

Các chiến lược phát triển quan trọng của Trung Đông như Tầm nhìn Saudi Arabia 2030, Tầm nhìn Kuwait 2035, hay mới đây là Tầm nhìn chiến lược về an ninh khu vực vùng Vịnh không chỉ là cam kết về chính trị mà còn hướng đến chuyển đổi toàn diện về kinh tế, xã hội, văn hóa tại khu vực.

Năm 2025 là năm bản lề hoàn thành triển khai các mục tiêu phát triển của Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng Cộng sản Việt Nam, đồng thời là thời điểm đánh dấu bước ngoặt lịch sử trong tiến trình hội nhập quốc tế của đất nước, trong đó xác định hội nhập là động lực chiến lược để Việt Nam vững bước tiến vào Kỷ nguyên mới. Trong bối cảnh đó, việc thúc đẩy quan hệ với khu vực Trung Đông - Châu Phi thể hiện sự coi trọng của Việt Nam với các đối tác bạn bè truyền thống, truyền đi thông điệp về sự chủ động hợp tác, định hình môi trường hòa bình, ổn định, thuận lợi cho phát triển bền vững tại hai khu vực và trên thế giới.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn hội kiến Tổng thống Senegal Bassirou Diomaye Faye chiều 23/7 tại Dakar. (Nguồn: TTXVN)

Xác định hội nhập quốc tế là sự nghiệp của toàn dân và của cả hệ thống chính tri, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm, chủ thể sáng tạo, Bộ Ngoại giao xác định một số nhóm giải pháp trọng tâm để đưa quan hệ Việt Nam và khu vực Trung Đông-châu Phi vững bước tiến vào kỷ nguyên mới, cụ thể là:

Thứ nhất, tiếp tục làm sâu sắc quan hệ chính trị - ngoại giao, trong đó chú trọng triển khai hiệu quả cả ba trụ cột đối ngoại Đảng, ngoại giao Nhà nước và đối ngoại nhân dân, đẩy mạnh hội nhập quốc tế về chính trị, quốc phòng, an ninh sâu rộng, toàn diện,hiệu quả hơn.

Với việc nhiều nước Trung Đông-châu Phi coi Việt Nam là hình mẫu phát triển, các sáng kiến mới như chia sẻ kinh nghiệm phát triển, nâng cao năng lực quản trị cho các nước châu Phi, đào tạo cán bộ lãnh đạo quản lý hay hợp tác trong bảo đảm an ninh năng lượng, an ninh lương thực… giúp tăng cường tin cậy chính trị, nâng cao vị thế, vai trò, uy tín quốc tế của Việt Nam tại khu vực.

Trong bối cảnh quan hệ hai bên bước sang giai đoạn mới, Việt Nam sẽ từng bước tăng cường hiện diện ngoại giao tại châu Phi, nhằm tương xứng với thế và lực mới của đất nước cũng như yêu cầu của quan hệ trong thời kỳ mới.

Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn gặp Bộ trưởng Ngoại giao Angola Téte António. (Ảnh: Quang Hòa)

Thứ hai, tạo đột phá trong hợp tác kinh tế - đầu tư - thương mại, phục vụ phát triển kinh tế và hội nhập quốc tế sâu rộng. Trong bối cảnh nhiều doanh nghiệp Việt Nam có nhu cầu đa dạng hóa thị trường, ngày càng quan tâm hơn đến khu vực Trung Đông-châu Phi, các cơ quan quản lý nhà nước cần đẩy mạnh đàm phán và ký kết các Hiệp định thương mại tự do (FTA) mới, thu hút thêm các nguồn đầu tư chiến lược từ khu vực, tích cực hoàn thiện khung pháp lý cho hợp tác. Chúng ta cũng cần có những chính sách đặc thù hỗ trợ doanh nghiệp phát triển các thị trường mới, nâng cao năng lực pháp lý hay tiếp cận dễ dàng với các nguồn vốn khi có dự án đầu tư tại khu vực.

Song song với đó là thúc đẩy hợp tác trong các lĩnh vực mới, giàu tiềm năng như khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, trí tuệ nhân tạo... Các nước khu vực Trung Đông-châu Phi, nhất là các nước Vùng Vịnh có tiềm lực, thế mạnh về khoa học, công nghệ, nguồn vốn, kinh nghiệm xây dựng trung tâm tài chính quy mô lớn, sẽ là các đối tác tiềm năng, quan trọng để Việt Nam mở rộng không gian phát triển trong các lĩnh vực kinh tế mới.

Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Minh Hằng.

Thứ ba, tăng cường kết nối văn hóa - nền tảng bền vững cho hợp tác, hội nhập quốc tế về văn hóa, xã hội, du lịch. Với sự đa dạng trong văn hóa, sự yêu chuộng võ cổ truyền Việt Nam của nhiều nước Trung Đông-châu Phi, việc đẩy mạnh hợp tác văn hóa, thể thao, du lịch và giao lưu nhân dân giúp góp phần lan tỏa hình ảnh đất nước, người dân Việt Nam thân thiện, giàu bản sắc đến gần hơn với người dân khu vực. Để đáp ứng thị hiếu, nhu cầu du lịch chất lượng cao của người dân Trung Đông, nhất là tại vùng Vịnh, các bộ, ngành, địa phương của Việt Nam cần xây dựng hệ sinh thái sản phẩm - dịch vụ du lịch đồng bộ, đáp ứng tiêu chuẩn Halal, nghiên cứu có thêm các Đại sứ du lịch của Việt Nam tại các nước Trung Đông-châu Phi…

Trong quá trình hội nhập, cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài, các chuyên gia y tế, giáo dục của Việt Nam tại châu Phi… có vai trò đặc biệt quan trọng, là nhịp cầu hữu nghị gắn kết nhân dân Việt Nam với nhân dân các nước Trung Đông-châu Phi, góp phần tăng cường sức mạnh tổng hợp quốc gia trong kỷ nguyên phát triển mới của dân tộc.

Thứ tư, tăng cường phối hợp giữa Việt Nam và các quốc gia Trung Đông-châu Phi trên các diễn đàn đa phương và trong các tổ chức quốc tế. Sự gắn kết này có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần định hình một trật tự chính trị, kinh tế quốc tế công bằng và bền vững hơn trên nguyên tắc thượng tôn luật pháp quốc tế, Hiến chương Liên hợp quốc và bình đẳng giữa các quốc gia, qua đó giúp nâng cao tiếng nói chung, bảo vệ lợi ích chính đáng của các nước đang phát triển. Đây là nền tảng để xây dựng một môi trường quốc tế hòa bình, ổn định, phục vụ phát triển bền vững của mọi quốc gia.

Quan hệ Việt Nam và khu vực Trung Đông-châu Phi hiện nay không chỉ là thành quả của một quá trình bền bỉ, mà còn là lời khẳng định cho một tương lai, tầm nhìn mới. Với sự chỉ đạo sát sao của Lãnh đạo Đảng, Nhà nước, sự vào cuộc đồng bộ của các bộ, ngành, địa phương và cộng đồng doanh nghiệp, chúng ta có đầy đủ quyết tâm và cơ sở để bước vào một kỷ nguyên mới với khu vực: Kỷ nguyên của hợp tác tin cậy, phát triển bền vững và thịnh vượng.