Phát huy vai trò các chủ thể trong mạng lưới xúc tiến thương mại quốc gia

Bộ Công Thương phát huy vai trò chủ lực

Báo cáo “Xúc tiến thương mại giai đoạn 2021-2025 và một số định hướng chiến lược, kế hoạch xúc tiến thương mại giai đoạn 2026-2030” được Cục Xúc tiến thương mại Bộ Công Thương vừa công bố nhằm tập trung đánh giá thực trạng công tác xúc tiến thương mại trong giai đoạn 2021-2025, từ đó xác định những yêu cầu, định hướng hoàn thiện khung chính sách, pháp lý và tổ chức thực hiện hoạt động xúc tiến thương mại hiệu quả, hiện đại và bền vững trong giai đoạn 2026-2030.

Đánh giá về hiệu quả của việc tổ chức hoạt động xúc tiến thương mại trong giai đoạn 2021-2025, PGS.TS Phan Thế Công - Trường Đại học thương mại - Trưởng nhóm tác giả xây dựng báo cáo cho biết, trong giai đoạn qua, Cục Xúc tiến thương mại nói riêng và Bộ Công Thương nói chung đã chủ động, linh hoạt điều hành, ban hành hoặc tham mưu cấp có thẩm quyền ban hành các văn bản chính sách, pháp lý để triển khai các hoạt động xúc tiến thương mại có tính thích ứng với các xu hướng, diễn biến mới trên thế giới.

Với sự dẫn dắt của Bộ Công Thương, mạng lưới xúc tiến thương mại đã có những khởi sắc

“Nhờ đó, hoạt động xúc tiến thương mại bước đầu đã có nhiều đổi mới quan trọng ở cả cấp trung ương, địa phương và doanh nghiệp. Định hướng đổi mới hoạt động xúc tiến thương mại rõ ràng cũng đã giúp huy động các nguồn lực trong và ngoài nước cho hoạt động xúc tiến thương mại” – ông Công nói, đồng thời nhấn mạnh, bên cạnh đó, việc tổ chức thực hiện các kế hoạch, chương trình xúc tiến thương mại ở cả trung ương và địa phương cũng còn những bất cập, đặc biệt là trong những lĩnh vực chưa có tiền lệ như chuyển đổi số, chuyển đổi xanh.

Báo cáo cũng chỉ ra, trong những năm qua, Cục Xúc tiến thương mại đã tích cực đảm nhiệm hiệu quả vai trò cơ quan đầu mối quốc gia, trung tâm cho toàn bộ mạng lưới xúc tiến thương mại của Việt Nam. Năng lực của Cục được thể hiện toàn diện qua nhiều khía cạnh, từ việc tham mưu xây dựng chính sách, chiến lược xúc tiến thương mại cho Bộ trưởng Bộ Công Thương, đến xây dựng các văn bản, kế hoạch để quản lý và trực tiếp triển khai Chương trình cấp quốc gia về xúc tiến thương mại.

Năng lực chuyên môn và tính chuyên nghiệp của Cục được minh chứng rõ nét qua việc tổ chức và phối hợp thực hiện hàng trăm sự kiện xúc tiến thương mại đa dạng mỗi năm. Trao đổi với các Trung tâm xúc tiến thương mại, hiệp hội và mạng lưới thương vụ đều ghi nhận về vai trò trụ cột này.

“Với vai trò đầu mối điều phối, Cục Xúc tiến thương mại đã tích cực phối hợp và hỗ trợ các tổ chức xúc tiến thương mại khác trong hệ thống, tiên phong trong cung cấp các dịch vụ nền tảng như thông tin thị trường và tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn nâng cao năng lực xúc tiến thương mại cho doanh nghiệp” – ông Công nhấn mạnh.

Cũng theo ông Công, Cục đã thể hiện được tầm nhìn chiến lược khi chủ động xây dựng Khung phát triển cho chuyển đổi số (Quyết định 1968/2021/QĐ-TTg) để phát triển các hình thức xúc tiến thương mại hiện đại như xúc tiến thương mại trên nền tảng số và xúc tiến thương mại xanh, nhằm giúp doanh nghiệp thích ứng với các xu hướng mới của thương mại toàn cầu.

Cần sự đồng hành, liên kết giữa các hiệp hội, ngành hàng, địa phương

Bên cạnh mặt tích cực, theo ông Công, hiệu quả hoạt động tổng thể của Cục Xúc tiến Thương mại có thể vượt trội hơn nếu giải quyết được những vấn đề, hạn chế mang tính hệ thống. Nguồn lực kinh phí được đánh giá khá hạn hẹp so với nhu cầu thực tế và nhiệm vụ được giao. Thực tế này đặt ra khó khăn lớn nhất và mang tính cấu trúc hiện nay: sự thiếu điều phối, kết nối để tối ưu các nguồn lực xúc tiến thương mại của các cấp, các ngành.

Thông qua các hoạt động xúc tiến thương mại, các doanh nghiệp có cơ hội quảng bá, kết nối cung cầu hiệu quả

Một phần nguyên nhân cũng được ông Công chỉ ra nằm ở sự khác biệt, chưa thống nhất trong mô hình tổ chức của các cơ quan xúc tiến thương mại ở địa phương, một phần khác do cơ chế phân cấp quản lý ngân sách gây ra những bất cập trong công tác chỉ đạo và phối hợp chuyên môn từ trung ương, khiến Cục Xúc tiến thương mại khó phát huy hết vai trò điều phối.

“Phân tích từ số liệu chỉ số năng lực xúc tiến thương mại (TPCI) năm 2024 cho thấy mảng hỗ trợ, nâng cao năng lực cũng chưa được triển khai nhiều cho các đơn vị xúc tiến thương mại, đặc biệt là các Trung tâm Xúc tiến thương mại địa phương, khiến các trung tâm có năng lực không đồng đều và hoạt động chưa có nhiều sự liên kết, phối kết hợp nguồn lực” – ông Công nói.

Thực tế cho thấy, thời gian qua, các hiệp hội ngành hàng đã thể hiện được thế mạnh nổi bật về sự am hiểu sâu sắc đặc thù ngành hàng và quy tụ được các doanh nghiệp thành viên. Nhiều hiệp hội mạnh như Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), Hiệp hội Cao su Việt Nam (VRA), Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA), Hiệp hội Dệt may Việt Nam (Vitas), Hiệp hội Da giày - Túi xách Việt Nam (Lefaso) đã hoạt động hiệu quả, đóng vai trò tích cực trong việc bảo vệ lợi ích thành viên, cung cấp thông tin và tổ chức các hoạt động xúc tiến thương mại quốc tế chuyên nghiệp, trở thành cầu nối hiệu quả tới các đối tác, tổ chức quốc tế.

Tuy nhiên, báo cáo chỉ ra, hoạt động của một số hiệp hội cũng bộc lộ nhiều hạn chế: năng lực không đồng đều, phụ thuộc lớn vào cá nhân lãnh đạo và quy mô ngành hàng, phổ biến là tình trạng thiếu kinh phí và thiếu cán bộ chuyên trách; phương thức hoạt động chậm đổi mới, chủ yếu tập trung vào các hoạt động truyền thống như hội chợ, triển lãm. Bên cạnh đó, hầu như chưa có hiệp hội nào chủ động xây dựng cơ sở dữ liệu ngành hàng và thị trường, trong khi đây là yêu cầu lớn từ các đầu mối quốc tế; liên kết giữa các hiệp hội với nhau và với các Trung tâm xúc tiến thương mại địa phương còn lỏng lẻo.

Các Trung tâm Xúc tiến thương mại địa phương có mô hình tổ chức và ngân sách do các tỉnh quyết định. Một số Trung tâm hoàn toàn chủ động về ngân sách, trong khi một số khác có kết nối với Cục Xúc tiến thương mại như các đơn vị chủ trì để triển khai Chương trình cấp quốc gia về xúc tiến thương mại. Đây chính là lý do tạo nên sự đa dạng về loại hình, quy mô ngân sách, và cũng là nguyên nhân đáng kể tạo nên khó khăn về kết nối, điều phối chuyên môn.

Để thúc đẩy hoạt động xúc tiến thương mại cần sự đồng hành, liên kết giữa các hiệp hội, ngành hàng, địa phương

Đóng góp quan trọng vào mạng lưới xúc tiến thương mại không thể không kể đến các thương vụ Việt Nam ở nước ngoài. Các thương vụ đóng vai trò đại diện thương mại tại các quốc gia và vùng lãnh thổ, thu thập, phân tích và cung cấp thông tin về thị trường, chính sách thương mại, đầu tư, tiêu chuẩn, rào cản kỹ thuật, hỗ trợ doanh nghiệp tìm kiếm đối tác, giải quyết tranh chấp và thâm nhập thị trường… Tuy nhiên, hạn chế của các thương vụ bao gồm thiếu nhân lực, kinh phí, cơ sở dữ liệu chung, phối hợp hai chiều chưa hiệu quả, thủ tục nhập cảnh phức tạp, và áp lực từ bối cảnh kinh tế thế giới bất ổn, xung đột địa chính trị, chủ nghĩa bảo hộ, tiêu chuẩn xanh.

Vế phía doanh nghiệp, các chuyên gia cũng chỉ ra, còn nhiều bất cập về năng lực nội tại như nghiên cứu phát triển, sản xuất, chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, cũng như tìm hiểu thông tin thị trường và tham gia xúc tiến thương mại. Mạng lưới xúc tiến thương mại có thể hỗ trợ bổ sung nhưng cần cải thiện phối hợp và cung cấp thông tin chuyên sâu.

Xúc tiến thương mại trong bối cảnh mới không chỉ là công cụ hỗ trợ xuất khẩu truyền thống, mà còn là trụ cột chiến lược giúp doanh nghiệp Việt Nam thích ứng nhanh với sự thay đổi của môi trường kinh doanh toàn cầu, phát triển bền vững, chuyển đổi số và tham gia sâu vào chuỗi giá trị quốc tế. Đây chính là một động lực quan trọng để Việt Nam nâng cao vị thế thương mại quốc tế và khẳng định thương hiệu quốc gia trong kỷ nguyên phát triển mới.

Tuy nhiên, để khắc phục những hạn chế còn tồn tại trong giai đoạn qua, thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động xúc tiến thương mại trong giai đoạn 2026-2039, theo các chuyên gia góp ý tại Hội thảo trao đổi, xây dựng báo cáo xúc tiến thương mại giai đoạn 2021-2025 và một số định hướng chiến lược, kế hoạch 2026-2030, cần hoàn thiện cơ chế điều phối, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia thống nhất, nâng năng lực qua đào tạo, tăng nguồn lực (ngân sách, Quỹ xúc tiến thương mại), đa dạng phương thức (xúc tiến thương mại số, xanh), và áp dụng KPI đánh giá hiệu quả. Đặc biệt, với sự dẫn dắt của Bộ Công Thương, mạng lưới xúc tiến thương mại sẽ trở thành hệ sinh thái mạnh mẽ, thúc đẩy kinh tế Việt Nam hội nhập bền vững.