Kinh tế tư nhân: Làm thế nào để “vùng xám” trở thành “vùng sáng” trong nền kinh tế?

Khu vực kinh tế phi chính thức đóng vai trò quan trọng trong bức tranh kinh tế Việt Nam, nhưng lại tồn tại như một "vùng xám" với những thách thức lớn về quản lý và thống kê. Các chuyên gia cho rằng, khi có các công cụ chính sách phù hợp, chính xác thì đây sẽ là chìa khóa để biến “vùng xám” trở thành “vùng sáng” trong nền kinh tế.

Khu vực kinh tế tư nhân vẫn còn nhiều hạn chế

Sau gần 40 năm đổi mới, khu vực kinh tế tư nhân Việt Nam đã có những bước phát triển mạnh mẽ cả về lượng và chất, từng bước khẳng định vai trò trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Tính đến năm 2024, khu vực kinh tế tư nhân chiếm 53,4% tổng vốn đầu tư xã hội, 82,07% tổng lao động trong nền kinh tế, đóng góp 38,6% tổng lợi nhuận trước thuế và 51% tổng thu nhập tạo ra cho người lao động trong khu vực doanh nghiệp.

Khu vực kinh tế tư nhân đã đóng góp 43% tổng GDP, chiếm 57% vào mức tăng trưởng GDP năm 2024, là mức đóng góp lớn nhất trong các thành phần kinh tế. Bình quân giai đoạn 2011–2024, khu vực này đạt tốc độ tăng trưởng 6,3%/năm, cao hơn mức bình quân chung toàn nền kinh tế (5,48%/năm).

Khu vực kinh tế tư nhân chiếm 82,07% tổng lao động trong nền kinh tế

Tuy nhiên, so với kỳ vọng trở thành trụ cột phát triển kinh tế quốc gia, khu vực kinh tế tư nhân vẫn còn nhiều hạn chế. Hiện nay, đây là khu vực có hiệu quả kinh doanh, trình độ khoa học công nghệ, năng suất lao động và thu nhập người lao động thấp nhất trong các thành phần kinh tế. Đồng thời, khu vực này đang có dấu hiệu “hụt hơi” trong quá trình phát triển.

Theo GS.TS Trần Thọ Đạt, Chủ tịch Hội đồng trường Đại học Kinh tế Quốc dân, chính sách hiện hành chủ yếu tập trung vào khu vực chính thức, tức doanh nghiệp đăng ký kinh doanh và hộ kinh doanh phi nông nghiệp. Trong khi khu vực phi chính thức, bao gồm cả hàng triệu hộ kinh doanh nông nghiệp, hoạt động dịch vụ nhỏ lẻ và kinh tế “vỉa hè”, vẫn bị bỏ qua hoặc chưa được đánh giá đúng mức. Khu vực này đóng góp khoảng 20 - 25% GDP và tạo việc làm cho gần 18 triệu lao động, nhưng lại chưa được thiết kế chính sách hỗ trợ tương xứng.

GS. TS. Trần Thọ Đạt cho rằng, cần thay đổi tư duy khi nhìn nhận khu vực phi chính thức. Cách tiếp cận là khuyến khích khu vực này chính thức hoá trên nguyên tắc “thúc đẩy tự nguyện - hỗ trợ chuyển tiếp - khuyến khích tuân thủ”, bằng các công cụ như ưu đãi thuế, đơn giản hóa thủ tục, hỗ trợ chuyển đổi số, tiếp cận vốn, bảo hiểm xã hội, đào tạo nghề.

“Khi có các công cụ chính sách phù hợp, chính xác, thì đây sẽ là chìa khóa để biến “vùng xám” trở thành “vùng sáng” trong nền kinh tế, giúp đạt được nhiều mục tiêu của Nghị quyết số 68. Chẳng hạn như là sẽ giúp chúng ta đạt mục tiêu 2 triệu doanh nghiệp, mà nhiều năm qua vẫn chưa đạt được”, GS.TS. Trần Thọ Đạt gợi ý.

Đồng thời, ông đề xuất cải thiện năng lực thống kê, xây dựng cơ sở dữ liệu chính xác về khu vực phi chính thức. Đây sẽ là nền tảng để thiết kế chính sách trúng và đúng.

"Lực cản” từ trong ra ngoài

Làm rõ những điểm nghẽn cả từ môi trường chính sách lẫn nội tại, GS. TS. Ngô Thắng Lợi, giảng viên cao cấp Đại học Kinh tế Quốc dân nhận định, về thể chế, hệ thống chính sách vẫn thiếu tính bao trùm ở nhiều khía cạnh. Doanh nghiệp tư nhân chưa được bảo đảm bình đẳng trong tiếp cận cơ hội kinh doanh, nguồn lực đất đai, vốn; gặp khó khăn khi bổ sung vốn trong quá trình sản xuất, kinh doanh; chênh lệch trong chính sách thuế so với doanh nghiệp nhà nước hay doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

GS. TS. Ngô Thắng Lợi cho rằng, có 4 nhóm điểm nghẽn với kinh tế tư nhân. Thứ nhất là cách xác định thành phần kinh tế tư nhân còn thiếu. Truyền thống chỉ tính doanh nghiệp tư nhân và hộ kinh doanh phi nông nghiệp, bỏ qua kinh tế hộ gia đình trong nông nghiệp (15 - 16 triệu hộ), kinh tế phi chính thức được phép hoạt động, nhưng chưa quản lý được (bán hàng rong, dịch vụ nhỏ lẻ), và cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài - lực lượng đóng góp kiều hối khoảng hơn 200 tỷ USD.

Doanh nghiệp mong muốn gỡ bỏ rào cản để phát triển

Vấn đề thứ hai là vẫn còn những e ngại khi coi kinh tế tư nhân là động lực chính. Về lý luận và thực tiễn, chỉ khi kinh tế tư nhân đóng vai trò chủ thể thì mới đạt phát triển bền vững.

“Cần phân biệt rõ “động lực” và “chủ đạo”, kinh tế tư nhân là lực đẩy tăng trưởng, nâng cao năng lực cạnh tranh, mở cửa hội nhập; kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, dẫn dắt, định hướng và hỗ trợ khu vực tư nhân. Có thể so sánh kinh tế nhà nước là đường ray, kinh tế tư nhân là con tàu, còn FDI đóng vai trò bổ trợ”, GS.TS Ngô Thắng Lợi đề nghị.

“85% doanh nghiệp FDI được bố trí tại những vị trí đất đai thuận lợi nhất, trong khi doanh nghiệp tư nhân tiếp cận đất đai, tiếp cận vốn còn nhiều khó khăn”, GS.TS. Ngô Thắng Lợi nêu thực tế.

Cuối cùng, điểm nghẽn lớn nằm ở chính khu vực kinh tế tư nhân khi năng lực quản trị và quy mô nguồn lực đều còn yếu, hoạt động rời rạc, thiếu liên kết, chất lượng nguồn nhân lực chưa cao.

Dưới góc độ doanh nghiệp, TS. Trần Văn Thế, Chủ tịch HĐQT Công ty Đầu tư và phát triển InDel thẳng thắn chỉ ra, những rào cản, hạn chế cũng xuất phát từ chính nội tại DN, đó là vốn mỏng, lao động ít, sức cạnh tranh yếu và phụ thuộc nhiều vào tín dụng ngân hàng nhưng lại khó tiếp cận vốn do thiếu tài sản đảm bảo và thông tin tài chính chưa minh bạch. Hệ thống luật pháp, chính sách liên quan đến DN còn bất cập, thiếu đồng bộ. DN tư nhân vẫn cảm thấy “chưa được đối xử bình đẳng”, nhất là trong các dự án hợp tác công tư.

Chìa khóa để biến “vùng xám” trở thành “vùng sáng”

TS. Trần Văn Thế cho rằng, để khu vực kinh tế tư nhân thực sự phát triển và tạo ra bứt phá, cần tiếp tục hoàn thiện thể chế theo hướng đồng bộ, minh bạch và ổn định, đặc biệt trong các lĩnh vực đang là điểm nghẽn như đầu tư, đất đai, tín dụng và hợp tác công tư. Cải cách thủ tục hành chính cần đi vào thực chất, không chỉ nằm trên danh nghĩa, nhằm giảm thời gian và chi phí tuân thủ cho DN.

Khi có các công cụ chính sách phù hợp, chính xác, thì đây sẽ là chìa khóa để biến “vùng xám” trở thành “vùng sáng” trong nền kinh tế (Ảnh minh họa: KT)

Thực tế, thủ tục hiện nay vẫn còn rườm rà, thực thi thiếu đồng bộ. Ông dẫn chứng, việc DN triển khai một dự án phải xin tới 100 dấu, với 80% văn bản chỉ kết thúc bằng những cụm từ chung chung như “tuân thủ các quy định của pháp luật” khiến việc lấy ý kiến trở nên hình thức, không còn nhiều giá trị thực tế. Ngoài ra, việc phân quyền cho cấp cơ sở tuy đã có nhưng lại thiếu hướng dẫn cụ thể, khiến nhiều lĩnh vực vẫn bị tắc nghẽn trong triển khai.

Để tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng và khuyến khích sáng tạo nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng, môi trường thể chế phải thật sự bình đẳng. Điều này không chỉ dừng ở việc xóa bỏ phân biệt đối xử trong tiếp cận nguồn lực, mà còn ở việc bảo đảm tính ổn định của chính sách, có cơ chế chuyển tiếp hợp lý khi ban hành quy định mới, tránh tác động hồi tố gây khó cho doanh nghiệp.

“Cần hoàn thiện mô hình phát triển bao trùm, bảo đảm bình đẳng giữa các loại hình doanh nghiệp trong tiếp cận cơ hội và phân phối kết quả hoạt động kinh doanh. Bên cạnh đó, đề xuất nhanh chóng chuyển đổi các hiệp hội mang tính địa phương sang tầm cỡ vùng, xóa bỏ rào cản hành chính, lấy lợi ích kinh tế và sự thống nhất nội tại làm tiêu chuẩn liên kết. Khuyến khích khu vực tư nhân đầu tư vào đổi mới công nghệ, nhất là trong bối cảnh kinh tế số và chuyển đổi xanh. Tháo gỡ nút thắt này sẽ mở ra cơ hội lớn cho hợp tác giữa khu vực nhà nước và tư nhân”, GS.TS Ngô Thắng Lợi khuyến nghị.

Theo Cẩm Tú/VOV.VN

Nguồn: https://baovinhlong.com.vn/kinh-te/202508/kinh-te-tu-nhan-lam-the-nao-de-vung-xam-tro-thanh-vung-sang-trong-nen-kinh-te-c901d71/